Ferm doorgaan

Vaak dienen de onderwerpen voor een blog zich vanzelf aan. Soms is het hersenbreken over waar de volgende blog over moet gaan. En heel af en toe krijgen we een onderwerp door een lezer toegeworpen. Meestal onbedoeld, maar daar hoor je ons niet over klagen.

Vandaag was het Wouter ter Braake die me aan het schrijven zette door zich in het Boeddhistisch Dagblad af te vragen: "waar is de wereld gebleven van het aanvaarden van lichamelijke aftakeling en ferm doorgaan?" Zijn vraag vloeide voort uit een beschouwing over honden die in een kinderwagen worden vervoerd. Met die toelichting maak ik het niet bepaald duidelijker, maar lees het gerust zelf allemaal nog even na op https://boeddhistischdagblad.nl/auteurs/177507-het-jaar-2022-dag-13-wagenhonden/.

Ik weet niet of Wouter bij het opschrijven van zijn vraag de verwachting had dat er ook echt een antwoord op gegeven zou worden. Mogelijk was het meer een verzuchting dan een concrete vraag. Maar voor ons is het antwoord simpel: die wereld is hier. Hier in Thailand zijn rolstoelen, rollators en scootmobielen nog bezienswaardigheden. Misschien heb ik in 5 jaar tijd twee keer een scootmobiel op straat gezien. De overige keren dat ik zo'n ding zag was in een winkelcentrum, waar ze er een constructie aan vastgemaakt hebben waarmee ze de vloer kunnen dweilen. Een typisch Thaise oplossing.

Een van de weinige rolstoelen die we hier gezien hebben was van een zwaar invalide vrouw in Nang Lae, het dorpje waar we woonden terwijl we ons kleihuis aan het bouwen waren. De betreffende vrouw kwam nooit buiten, simpelweg omdat ze dat niet kon. Een in het dorp wonende Nederlander heeft toen een tweedehands electrische rolstoel op de kop getikt, die helemaal opgeknapt en sindsdien sjeest de vrouw het hele dorp door.

Voor het overgrote deel van de Thaise bevolking zijn rolstoelen en scootmobielen onbereikbare hulpmiddelen. Een rollator komt wat meer binnen de mogelijkheden, maar daarbij stuit je hier op andere ongemakken: hoge stoepen, marktkraampjes op de stoep, stoepen met putdeksels met gaten erin, ontbrekende stoepen, stoepen zonder opritje, of met een opritje maar daar staat dan een auto voor, bestrating met losliggende stenen of diepe scheuren in het beton... kortom, met een rollator kom je niet ver, en op de meeste plaatsen met een rolstoel of scootmobiel evenmin.

Wat je wel af en toe ziet zijn looprekjes; zeg maar rollators zonder wielen. Daarmee weet een "zuchtende en kreunende oudere" (dank je, Wouter) zich uiterst langzaam toch naar een bestemming te worstelen. Maar veruit de meeste moeilijk-ter-been-zijnden hebben hooguit een wandelstok ter beschikking. Voetje voor voetje schuifelende oude mensen, mensen die een vergroeiing hebben waardoor hun bovenlijf zo'n beetje haaks op hun onderlijf staat, mensen met botafwijkingen of wat voor andere aandoeningen dan ook waardoor ze maar moeizaam vooruit kunnen komen: ze worstelen zich allemaal gewoon over straat naar waar ze wezen moeten. Er zijn geen speciale rolstoeltaxi's, dus ook wie zich slechts moeizaam kan voortbewegen gaat als dat nodig is met de bus. En de buschauffeur vindt het helemaal geen probleem om even ondersteuning te geven bij het instappen, om een looprekje even onderin de bus of op het bagagerek op het dak te leggen, om te wachten tot de passagier veilig zit. En om dat alles weer in omgekeerde volgorde bij het uitstappen te doen. Ook de andere passagiers zal je niet horen mopperen over vertraging. Het gaat om iemand die hulp nodig heeft, dus dan wachten we toch even. 

De klok is hier sowieso niet zo allesbepalend. "In Nederland hebben ze horloges, in Thailand hebben ze de tijd," is een gevleugelde uitspraak van Primo, de grote vriendelijke reus uit Brabant die in een naburig dorp op de markt staat. Een aardige illustratie daarvan is de busdienstregeling die we in een guesthouse bij Mae Hong Son in het uiterste noorden zagen hangen. Onder de vertrektijdentabel stond: "If busy, bus comes too late, if quiet, bus comes too early, if broken, bus does not come."

Ferm doorgaan en je lichamelijke aftakeling aanvaarden, het is hier geen keuze. Je moet wel. Als we kijken naar Thailand in de wereld, staat het land op de 74e plaats qua koopkrachtpariteit (https://nl.wikipedia.org/wiki/Koopkrachtpariteit). Die drukt de koopkracht per inwoner uit in de fictieve munt "international dollar", rekening houdend met het prijspeil, waardoor je de verschillende landen goed met elkaar kunt vergelijken. Nederlanders hebben een koopkracht van ongeveer 60.000 international dollar, Thai moeten het doen met zo'n 16.000. Ruim 100 landen hebben nog minder te besteden. Mijn antwoord op de vraag van Wouter was dus vrijwel zeker veel te beperkt. "In het grootste deel van de wereld" had het moeten zijn. Wat we in Nederland als een vanzelfsprekend recht beschouwen is voor de meeste mensen helemaal niet zo vanzelfsprekend.

Leeghoofd

how are you today

vraagt een kleine engel mij

en vliegt in mijn hart

Op zeker moment, we woonden inmiddels al even in Lampang, werd het tijd voor een tandartsbezoek. We hadden links en rechts al eens geïnformeerd naar een goede tandarts voor een halfjaarlijkse controle, en daar werd veelal met gefronste wenkbrauwen op gereageerd. Naar de tandarts voor 'onderhoud', zonder klachten? Een westers verdienmodel dus. Maar goed, innerlijke overtuigingen hebben nou eenmaal tijd nodig om plaats te maken voor óf nieuwe innerlijke overtuigingen, óf een leeg hoofd. 

Dat laatste, daar waren we geloof ik nog niet aan toe, dus na pakweg een jaar in Thailand togen we naar een goed bekendstaande tandarts annex kaakchirurg. We konden meteen terecht bij Som, geen klanten vandaag, dus alle tijd. Ze sprak perfect Engels, altijd handig, en er ontstond meteen een geanimeerd gesprek over van alles en nog wat, nadat ze (ná de opgetrokken wenkbrauwen vanwege 'geen klachten, alleen controle en schoonmaken) het mij en zichzelf gemakkelijk had gemaakt in de hypermoderne behandelkamer.

Ze ging er eens goed voor zitten. Voor dat gesprek. Al gauw kwamen we erachter dat ze vlak bij ons in de buurt woonde, met haar ouders, zoontje en nichtje. Ze was razend enthousiast over ons zelfgebouwd leemhuisje en zou het dolgraag aan haar moeder laten zien, want ze had namelijk een 'supermom'. Supermom had een tiental jaren in het buitenland gewerkt om Som en haar broer in Bangkok te kunnen laten studeren, was óveral in geïnteresseerd, sprak heel goed Engels, kon eigenlijk zo'n beetje alles waar ze haar zinnen op zette en was de spil waar het gezin om draaide. 

Enfin, natúúrlijk was supermom van harte welkom, en na anderhalf uur, waarvan een half uur voor een zeer zorgvuldige controle, had ik een bezoekafspraak met haar gemaakt voor diezelfde namiddag en was François aan de beurt. De tijd die zijn controle in beslag nam spendeerde ik in zo'n zalige, volautomatische massagestoel, die een programma van pakweg tien minuten afwerkte. Ik geloof dat ik een keer of drie op het 'start again' knopje heb gedrukt, en daarna weet ik het niet meer, want toen sliep ik.

Som en Supermom kwamen, allebei opgetogen en meteen enthousiast. Supermom stelde zich voor als Aranya. We raakten aan de praat, hadden een fijne klik en werden uitgenodigd voor een etentje bij de familie thuis. We móesten de rest van de familie leren kennen en het huis zien, en de tuin, en de appartementen-in-aanbouw, volledig door Aranya ontworpen en, zéér ongebruikelijk in Thailand, de materialenaankoop en de bouw werden minutieus door haar begeleid en gesuperviseerd. Aranya laat niets aan het toeval over en is glashelder in wat ze wil, en vooral niet wil.

Natúúrlijk gingen we graag op haar uitnodiging in en een dag of twee later togen we naar de residentie van het inmiddels gepensioneerde schoolhoofd waarmee Aranya getrouwd is. De door ons meegebrachte mozaïekschaal werd bewond erd en geprezen en ging meteen in een loei van een vitrinekast in de praalkamer. We mochten daar even zitten in dezware houten stoelen, prachtig versierd met zéér gedetailleerd houtsnijwerk dat de geschiedenis van de Hindustaanse godheid Ganesha verbeeldde. 

Er volgde een rondleiding door de rest van de praalkamer, waar een meterslange tafel de blikvanger was. Ook hier weer een rijkdom aan houtsnijwerk, waar we nauwelijks op uitgekeken raakten. De tafel, in reliëf gesneden en met een glazen tafelblad afgedekt, stelde het authentieke Thaise boeren- en buitenleven voor. Rijstvelden, boeren met een ossenspan ploegend in het veld, rijstwannende vrouwen, spelende kinderen, oma's met grote zelfgedraaide sigaretten, teveel om op te noemen, maar ik weet nog dat ik dacht dat ik blij was dat ik veel van deze taferelen nog heb mogen zien tijdens onze Thailandreizen. En nog, als je een béétje van de gebaande paden afgaat en de landelijke dorpjes opzoekt kom je dit leven nog volop tegen, ook al ontbraken in het houten reliëf de electriciteitspalen en de tractortjes, zoals we die tegenwoordig overal zien.

Genoeg praalkamer. Het diner was bezorgd en door de dochter en de kleindochter opgediend dus we mochten naar de tafel in de keuken. Alles mooi en prachtig in zo'n praalkamer, maar de functie is pralen, en verder niet. Héél Thais, hebben we inmiddels geleerd: Als je het écht gemaakt hebt in dit land, dan laat je dat zonder enige terughoudendheid aan de wereld zien, het is tenslotte een bewijs van veel positief karma, en niemand die je dan scheef aankijkt. Althans niet en plein publique...

Na zo wat van mijn gebruikelijke zijwegen te hebben bewandeld kom ik al wat dichter bij de kern van mijn verhaal. In de keuken ontmoetten we de zoon van Som, Pu, en haar nichtje Plaauw. Ze zijn van ongeveer dezelfde leeftijd, eenjaar of zeven, acht. Plaauw is het dochtertje van de in Bangkok wonende en werkende broer van Som. Zoals dat hier heel gebruikelijk is zorgen de grootouders voor de kleinkinderen als dat om wat voor reden dan ook, handig is. In dit geval is die reden het studie- en carrièreleven van de kinderen. Daarbij komt dat Plaauw het syndroom van Down heeft, en dat maakt het extra gecompliceerd om gezin en studie of werk te combineren. Fysiek of mentaal beperkte kinderen (mag ik dat tegenwoordig nog zo noemen, of zijn dergelijke benamingen inmiddels alweer veranderd in Nederland?) worden doorgaans thuisgehouden (daarmee bedoel ik bij opa en oma) en gaan niet naar school.

De kinderen stonden keurig naast elkaar om zich voor te stellen aan de falang (buitenlanders). Beiden maakten een buiging met een traditionele Thaise wai (handen plat tegen elkaar voor de borst bij wijze van respectvolle groet) en spraken verrassend goed engels. Het maakte allemaal een wat geforceerde indruk, de kinderen waren wat we in Nederland 'keurig opgevoed' zouden noemen, maar in wat minder genuanceerde termen 'goed gedrild'. Maar eenmaal aan tafel ontspande iedereen en ontspon zich een leuk gesprek, waaraan ook de kinderen met zichtbaar plezier deelnamen, zij het uitsluitend om onze vragen te beantwoorden en niet op eigen initiatief.

De gezamenlijke avond vormde een basis voor een leuke vriendschap, tot op de dag van vandaag, inmiddels zo'n vier jaar later. We komen zo af en toe bij elkaar over de vloer. Met Aranya ben ik goed bevriend geraakt en gaandeweg verdiepten onze gesprekken zich steeds verder.

Het is óók telkens weer een feestje om Plaauw te ontmoeten. Haar onbevangenheid, nieuwsgierigheid, creativiteit en openheid zijn hartverwarmend. Ze begroet me altijd uitermate beleefd, in haast Oxford-Engels. 'Good morning. Pleased to meet you again. How are you doing today, I hope you are doing very well.' Daarbij de buiging en wai. Ik antwoord haar dan nét zo formeel met 'I am very well, thank you. I hope you are doing fine too!' Het is een soort van spelletje geworden. Want als ik haar vervolgens in datzelfde beleefde Engels vraag: 'Can I please give you a hug?', dan verdampt alle formaliteit stante pede en vliegt ze in mijn armen. Smeltmomentjes noem ik dat. Ach, corona... ik mis die smeltmomentjes.

Op een dag ben ik met Supermom op stap. Ze helpt me met het bouwen van een hydrocultuursysteem en we gaan voor materialen naar de bouwmarkt. Er is een hoekje ingericht als koffieshop, met heus comfortabele stoelen en we nemen een pauze met een iced mocca, en raken aan de praat. Over Plaauw. Ik vertel haar dat ik het zo'n heerlijk kind vind, en vraag of ze naar school gaat, ze is tenslotte razend slim. Maar nee, 'ze blijft liever thuis om te dansen en te zingen'.

Het is moeilijk te peilen of dat de hele waarheid is, of een makkelijk excuus. Het is hier nou eenmaal niet gebruikelijk om kinderen met een beperking naar school te laten gaan. Daarbij denk ik begrepen te hebben dat gevoelens als schaamte en 'verloren moeite' een belangrijke rol spelen. Ze vertelt me echter ook een prachtig verhaal over hoe Plaauw bezorgd is om oma, als die haar een uitbrander heeft gegeven omdat ze een klusje niet goed heeft afgemaakt. Ze vindt het dan zo zielig voor oma dat ze boos is op haar, want boos zijn voelt niet fijn...

Volgens Aranya heeft Plaauw nooit negatieve gedachten in haar hoofd. Ik zeg haar dat ik denk dat Plaauw een engeltje is.... Het compliment wordt met een verlegen verbazing in ontvangst genomen. Als ik haar vraag wat de (bij)naam Plaauw betekent antwoordt Aranya heel onbevangen: 'Empty'. Ik zal op z'n minst met mijn ogen geknipperd hebben of mijn wenkbrauwen hebben opgetrokken, want ze legt uit dat ze, toen ze het kindje vlak na de geboorte zag, meteen had gezien dat het 'empty in the head' was. 'Nothing there', zei ze schouderophalend.

Nou moet ik hier even vertellen dat Aranya inmiddels als een soort van Boeddhistische novice door het leven gaat. Ze kleedt zich in wit, heeft haar haren gemillimeterd en heeft in de tuin een huisje gebouwd waar ze inmiddels alleen woont en mediteert, maar ze zorgt wel nog voor het gezin. Voor haar gevoel zit ze een beetje tussen het wereldlijke en spirituele leven in, vertelt ze daarover. Omdat we wat betreft spiritualiteit een gemeenschappelijke belangstelling delen is haar mededeling over de bijnaam van haar kleindochter tijdens die koffiepauze een mooie gelegenheid om toch nog even in te gaan op de betekenis ervan. In onze Nederlandse cultuur geeft zo'n bijnaam toch al gauw een heel aparte bijsmaak. Dus ik kies voor een meer Boeddhistische ingang om het te kunnen benoemen en noem haar een geluksvogel. Omdat ze zo'n mooi zieltje onder haar vleugels heeft mogen nemen.

Nu is Aranya oprecht verbaasd en ze kijkt me vol onbegrip aan. Dat verandert via een lange stilte naar een gelukkig stralen als ik haar vertel hoe ik dat zie: 'Jij en ik zijn allebei 60+, en al ons hele leven op zoek naar hoe we ons hoofd leeg moeten maken. En dan word je gezegend met een prachtige kleindochter die jou elke dag laat zien hoe dat moet. Zo'n zachte, lieve leermeesteres, de hele dag om je heen, dat zouden we allemaal wel willen....'

31 december 2021

dag maan, mooie maan.

je staat daar klein en stil

schijnt recht in mijn hart

Vanmorgen heb ik voor de 23.743e keer in mijn leven de zonsopkomst meegemaakt. Voor de 66e keer was dat op 31 december. Eigenlijk zouden die cijfers 21 respectievelijk 1 lager moeten zijn. Ik was "ingepland" op 21 januari maar besloot, aangemoedigd door het besef dat het die dag mijn moeders 41e verjaardag was, om al op de laatste dag van 1955 tevoorschijn te komen. En omdat ik dat al rond 5 uur 's morgens deed telt die dag ook mee. 

Ik lag dat allemaal uit te rekenen toen ik vanmorgen ook rond 5 uur wakker was. Het was uiteraard nog te donker om buiten al wat te gaan doen, dus ik had toch de tijd voor onbenullige rekenarijtjes. Toen ik er eindelijk uit was of 2000 nou wel of geen schrikkeljaar was (wel dus) was de som snel gemaakt en kon ik weer even voor me uit gaan liggen staren. Ons huisje is zo gesitueerd dat we vanuit ons bed in deze tijd van het jaar de zon op kunnen zien komen. Om het uitzicht optimaal te laten zijn draaien de ramen naar boven open, zeg maar zoals bij een mobiele frietkraam. De kier aan de scharnierkant tussen raam en kozijn zit dus aan de bovenkant van het raam. Waar het uitzicht door het raam zelf wijds en ver is, zie je door die kier vooral dak. Op een klein puntje in de nok na. En precies daar verscheen vanmorgen het maansikkeltje, dat hier lekker op haar rug ligt. Eerst twee puntjes, snel breder wordend en naar elkaar toegroeiend tot het heel even het hele sikkeltje was. En een paar minuten later was het al weer verdwenen. Zo wordt een alledaags schouwspel ineens iets bijzonders. En daar word ik dan weer ontzettend blij van.

Om 6 uur ga ik er dan toch even uit om Surya, het paardje, eten te geven. Het is niet meer pikdonker, maar ik heb nog wel een lamp nodig om de keutels te ontwijken. Dan wordt het snel lichter. Hier dichter bij de evenaar gaan zonsopkomst en -ondergang echt veel sneller dan in Nederland. Tegen half zeven is het licht en een goed kwartier later piept de zon boven de bergen uit. Mijn favoriete moment van de dag, vooral als Mieke nog slaapt, want dan valt het prachtige ochtendlicht eventjes op haar gezicht. Het golden hour noemen ze het mooie licht als de zon nog, of al heel laag staat. Maar net zoals de schemering hier maar kort duurt, duurt ook het golden hour hooguit een paar minuten.

Net als vorig jaar wordt het weer een oudjaarsdag zonder bezoek. De eerste drie jaarwisselingen hadden we altijd vrienden uit Nederland over de vloer, maar nu is naar Thailand reizen nog altijd niet zonder beperkingen mogelijk en daarmee af te raden. Omdat het een bijzondere dag is gaan we wel zoals altijd extra lekker uit eten, en deze keer hebben we James en Janjira over weten te halen om mee te gaan lunchen. James hebben we vrij snel nadat we in Lampang neerstreken ontmoet, en sindsdien schaken we iedere donderdagmiddag. Hij wint de meeste partijen, maar als hij een keer een stomme fout maakt roept hij wanhopig uit dat hij zou moeten stoppen met spelen. Gelukkig heeft hij dat dreigement nog nooit uitgevoerd. Wel was het afgelopen donderdag een gedenkwaardige schaakdag, want het was de laatste keer dat we op zijn prachtige schaakbord speelden. Hij had een voormalige Thaise schaakkampioen ontmoet die helemaal wild was van dat mooie bord met de schaakstukken en heeft dat toen aan hem beloofd.

François geschilderd door James

Op dezelfde manier heeft hij ook al zijn schildersspullen weggegeven, aan Faang, een Thais meisje dat schilderles van hem gehad heeft en gezegend is met veel artistiek talent. Ik zocht zelf al een tijdje een goeie bestemming voor mijn dwarsfluit, die hier vrijwel ongebruikt bleef, en aangezien Faang ook muzikaal over veel talent beschikt is die nu ook bij haar in goede handen gekomen.

James woont al ruim 30 jaar in Lampang, Janjira is zijn vrouw. Hij kent veel mensen en zo kwam het dat hij ons vorige week opbelde om te vragen of we voor een kennis van hem foto's konden maken van olifantenogen. Richard, de betreffende vriend, is met een semi-wetenschappelijk onderzoek bezig en moest daarvoor detailfoto's van 40 tot 50 olifanten hebben. Dat was natuurlijk echt een droomklus om te mogen doen. 

En zo zaten we dus afgelopen dinsdag in een taxibusje met Richard en zijn vrouw Noi op weg naar Mae Taeng, een plaatsje 40 kilometer boven Chiang Mai. Richard heeft als kind polio gehad en het afgelopen jaar zijn de bijbehorende verschijnselen verergerd, waardoor hij een rolstoel nodig heeft. Onderweg waren we weer eens getuige van een van die dingen die Thailand zo'n mooi land maken. Richard wilde wat flessen drinkwater hebben en voor de taxichauffeur is het volledig vanzelfsprekend dat hij die even gaat halen. Ook zorgde de chauffeur dat de rolstoel klaargezet werd en hielp hij Richard niet alleen in en uit de auto, maar duwde hij ook de rolstoel overal heen waar hij heen moest. Echt dienstverlening zoals die bedoeld is.

 38 olifantenogen 

youtube-link: https://youtu.be/7jTJ0uyKPU8

De lunch van vandaag was leuk, lekker en heel Thais. Dat wil zeggen dat de gerechten op volstrekt willekeurige momenten op tafel komen. Tussen "mijn" gerecht en dat van James zat wel een half uur. Nou is het hier gewoonte dat iedereen van alle gerechten mee eet, dus zo'n groot probleem is het gelukkig niet. Heel on-Lampangs was dat er op een gegeven moment een man aan onze tafel kwam staan. Hij zei niets maar hield zijn handen in elkaar met een handpalm naar boven. We waren er wat door overdonderd, want bedelaars zie je hier eigenlijk nooit. Wel komen er in de restaurantjes gewoon mensen binnen die wat te verkopen hebben. Loterij-lootjes, bloemen, slingers, zelfs houten model-motorfietsen. En de restaurant-eigenaren vinden dat allemaal prima.  Ook zoiets moois hier.

James wil absoluut niet op de foto. We hebben hem ervan overtuigd
dat hij daar niet aan kan ontkomen als hij met ons bevriend is, maar
wel beloofd hem nooit online te plaatsen. Alleen zijn benen hier dus.

De man was intussen verder gelopen. Toen hij weer langs kwam op weg naar de uitgang hebben we hem alsnog wat toegestopt. Hij bleef nog een tijdje bij de deur staan, in de hoop dat mensen die in of uit liepen hem nog wat toe zouden stoppen. Na een kwartiertje was hij weg. Op zoek naar het volgende restaurant, vermoedde ik.

's-Avonds thuis hoorden we uit de verschillende dorpen om ons heen de muziek overwaaien. Zo af en toe waren er al wat knallen en hier en daar een vuurpijl. Om 12 uur nam het vuurwerk even kort in hevigheid toe, om half 1 was het stil. Geen vernielingen, geen brandstichting. Wat een mooie manier om het nieuwe jaar (we zitten inmiddels in 2565 hier; ik word dit jaar 510) in te gaan.