Dag Karin

Dag Karin. Het is alweer bijna een half jaar geleden dat je mijn leven binnen kwam vliegen. Als vriendin van Mieke was je weliswaar geen onbekende, maar toch voelde het als nieuw. De vier weken die volgden waren indrukwekkend, intensief, emotioneel en bovenal prachtig. En zo bleef het op (geografische) afstand in de 5 maanden die volgden. Een bijzondere les in omgaan met een mogelijk snel naderend einde. Ineens weer tekenen van herstel: zou je toch bij ons blijven? Dan, eigenlijk pas kort geleden, de duidelijkheid dat dat niet gaat gebeuren en je overgave daaraan. Toen mijn broer Jos overleed zei de priester die de dienst leidde: "Jos vertelde me dat ik hem geleerd had hoe te leven; maar hij heeft mij nu geleerd hoe te sterven." Dank je wel voor het mooie hoofdstuk dat je aan die handleiding van mijn broer hebt toegevoegd. En de bloglezers snappen vast wel waarom ik de laatste tijd wat minder over grappige en opvallende dingetjes schrijf. Dat is even niet zo belangrijk. Komt wel weer.

Hill tribes

We hebben hier al een paar keer aandacht besteed aan het Thaise schoolsysteem, en met name aan de problemen die veel gezinnen hebben om de kosten van het onderwijs op te brengen. Tot kinderen 15 jaar zijn geldt er een leerplicht, dus hebben ouders geen keus, maar daarna duurt het nog 3 jaar tot scholieren hun middelbare school hebben afgerond. Hoewel het onderwijs zelf gratis is zijn bijkomende zaken als leermiddelen, transport, maaltijden en uniformen dat niet. Bovendien kan een kind dat naar school gaat geen baantje nemen en zo wat bijdragen aan het gezinsinkomen. Vandaar dat veel ouders hun kinderen dus thuis houden zodra de leerplicht vervallen is. 

Veel van die kinderen behoren tot de groepen die in het Engels worden aangeduid als hill tribes: bergstammen, of bergvolkeren. Het zijn volkeren die, zoals de naam al aangeeft, in de bergen van onder meer Noord Thailand wonen. De huidige landsgrenzen lopen in veel gevallen door hun woongebieden heen, waardoor deze zich soms in 3 of 4 landen bevinden. Ze staan onderaan de maatschappelijke ladder; er wordt door veel mensen op ze neergekeken en het is dan ook niet verwonderlijk dat ze tot de allerarmsten van het land behoren.

Toch zorgen ze ook voor inkomsten, al profiteren ze daar zelf maar gedeeltelijk van. Excursies naar de hill tribes zijn populair onder de toeristen die Chiang Mai bezoeken. Die krijgen een idyllisch plaatje van blije mensen in kleurrijke klederdrachten, die ambachtelijke werkzaamheden uitvoeren. Wie geen zin heeft in de tocht met een minibusje door de bergen kan ook een soort openluchtmuseum bezoeken, à la Orvelte in Drenthe, waar dat idyllische plaatje alleen tussen 9 en 5 te zien is. 

Tijdens het IDFA, het Internationaal Documentaire Filmfestival Amsterdam dat de afgelopen weken plaatsvond, werd er een hartverscheurende documentaire getoond van de jonge Vietnamese documentairemaakster Diem La He. Zij filmde 3 jaar lang het opgroeiende Hmong tienermeisje Di en haar worsteling met de cultuur waarin huwelijken op zeer jonge leeftijd gewoon zijn. Di gaat naar school en heeft daar geleerd dat het ook anders kan. Hoewel de documentaire in Vietnam is gemaakt, geeft deze een goed beeld van de spagaat waarin ook veel Thaise hill tribe-kinderen zitten. De Hmong wonen het berggebied dat niet alleen deel uitmaakt van Vietnam, maar ook van China, Laos en Thailand. 

FERC, de Foundation for the Education of Rural Children, is een stichting die het voor scholieren mogelijk maakt hun middelbare school af te maken als hun ouders dat niet kunnen betalen. Onder de door FERC gesponsorde scholieren zijn veel hill tribe-kinderen, waaronder ook een aantal Hmong. De documentaire geeft een zoals gezegd hartverscheurend beeld van knellende tradities, en laat daarmee en passent zien waarom FERC zo belangrijk is voor kinderen die een andere toekomst voor zich zien.

Op dit moment is Children of the Mist, zoals de documentaire heet, te zien op NPO-start. We weten niet hoe lang die daar beschikbaar blijft, dus als je hem wilt zien, wacht dan niet te lang. Rechtstreekse link: https://www.npostart.nl/2doc-children-of-the-mist/17-11-2022/VPWON_1338799.

FERC draait voornamelijk op bijdragen van mensen die gedurende 3 jaar een scholier sponsoren. Daarnaast wordt er op verschillende manieren geld bijeengeschraapt waarmee ook een aantal scholieren waarvoor geen sponsor is kan worden ondersteund. Op die manier gaan er momenteel 80 kinderen naar school die dat anders niet hadden gekund. Eén van de aardigste fondsenwervende activiteiten is de jaarlijkse FERC-kalender. De Italiaanse topfotograaf Alberto Cosi draagt FERC een warm hart toe en bedenkt ieder jaar weer een origineel thema, dat hij op een prachtige manier in beeld brengt. 

Voor de 2023-kalender heeft Cosi zich laten inspireren door de wereldberoemde serie modefoto's van Richard Avedon, die in 1955 de wereld van de modefotografie opschudde door de modellen te laten poseren tussen olifanten. In samenwerking met het Elephant Nature Park (https://www.elephantnaturepark.org/), dat bekend staat als een van de meest diervriendelijke opvangparken voor olifanten in Thailand, en een aantal lokale jonge mode-ontwerpers, heeft hij een prachtige serie foto's geschoten, waarvan er 12 de nieuwe kalender sieren. De modellen dragen kleding van de ontwerpers, die uitsluitend traditionele Noord-Thaise stoffen gebruiken, maar die in een modern eigen design verwerken. En de olifanten geven er een prachtige achtergrond aan.

Het drukken van zo'n prachtkalender is in Thailand niet zo duur. Daardoor kan hij voor slechts 300 Baht (ongeveer €8,50) verkocht worden. Voor Nederland komt daar echter nog wel eenzelfde bedrag aan verzendkosten bij. Dat betekent dat je er voor €17 een in huis hebt. Wil je er een of meer bestellen, of op een andere manier FERC steunen, neem dan even contact met me op, bijvoorbeeld via lapoutre@protonmail.com. Hou er rekening mee dat verzending vanuit Thailand tijd kost, dus wacht niet te lang.

De kluizenaar en de verdwenen boom

Ik ben al bijna 2 weken vrijgezel. Schrik niet, dat is maar tijdelijk. Mieke is momenteel elders even harder nodig dan hier, en daar heb ik me zonder morren naar gevoegd. Het is wel een aardig experiment ook. Normaal gesproken zijn we zo'n onafscheidelijk stel dat je altijd samen ziet. Dat is eigenlijk al zo sinds ik in 2007 een klein huisje huurde op het Brabantse platteland bij Boxtel. We hadden elkaar een paar maanden eerder ontmoet en Mieke kwam kijken waar ik neergestreken was. Ze is niet meer weggegaan. Mijn langste alleenzijn sindsdien was in datzelfde jaar 2007, toen Mieke met haar goede vriend Paul 3 weken naar Tibet ging om mee te reizen in het gevolg van de Tibetaanse Gosok Rinpochee. Die had toestemming van de Chinese autoriteiten gekregen om een pelgrimage door zijn geboortestreek te maken. Een unieke gebeurtenis, vermoedelijk ingegeven doordat China het jaar daarop de Olympische Spelen organiseerde en zich even van de beste kant probeerde te laten zien. Inmiddels weten we dat deze openheid van korte duur was en het voor de Tibetanen alleen maar slechter is geworden. 

Tibet, 2007 (bekijk de hele serie van Mieke's foto's op www.flickr.com/photos/miquefrancois/albums/72177720298028691)

Zo'n onverwachts vrijgezellig bestaan zorgt voor gemengde gevoelens. Zelfs als je zo onafscheidelijk bent als wij heeft het iets aantrekkelijks om een tijdje helemaal je eigen gang te kunnen gaan, zonder je van wie dan ook iets aan te hoeven trekken. Maar tegelijkertijd is er het besef dat landje en beestenboel voor veel werk zorgen, dat je nu ineens in je eentje moet doen, en dat ook koffie drinken, eten en naar bed gaan eenzame bezigheden zullen zijn.

De eerste dagen heb ik als kluizenaar doorgebracht. Alleen voor de Thaise taalles ging ik eruit, en om een maaltje te halen bij het plaatselijke restaurantje. Al snel realiseerde ik me waarom we altijd alles samen doen: als je eenmaal een Mieke hebt wil je gewoon niet meer zonder. Het werd saai in mijn eentje en na ruim een week besloot ik te gaan doen wat vrijgezelle mannen geacht worden te doen: een pizza eten in de stad. Daarna hoorde ik me natuurlijk in het nachtleven te storten, maar de dag duurde al lang genoeg en kluizenaars zie je zelden in hippe clubs. Dus ik reed al gauw weer terug naar huis.

Het was zo goed als donker toen ik ons straatje indraaide. Buurman Toey had een heel gezelschap in zijn sala en gebaarde dat ik moest stoppen. Zoals ik al had verwacht bood hij me een mok van zijn zelfgestookte wissekieieie aan maar ik jokte dat ik eten had gehaald en dat Mieke hongerig zat te wachten. Toey was al een flink stuk boven zijn theewater, maar wist nog duidelijk te maken dat hij een boom had gezaagd en morgen de takken op ging ruimen. Ik wenste het gezelschap een fijne avond en reed verder. Ondanks het donker zag ik meteen dat het een chaos was bij onze omheining. Ik begreep nu pas de strekking van Toey's mededeling. Hij had de grote boom die al pal naast ons landje stond toen we er kwamen wonen omgezaagd. Sommige takken waren op onze afrastering terechtgekomen en ik vreesde dat honden en schildpadden nu naar buiten konden en, wat vervelender was, andere honden naar binnen. Onze eigen honden blijven wel van de kippen, vogels en schildpadden af, maar van de zwervers die voorbij komen weten we dat natuurlijk niet. Het was te donker om de schade goed te bekijken.

De boom in betere tijden

Hevig ontdaan bracht ik verslag uit aan Mieke. De grote boom was hét markante beeld van de omgeving. Door de plaatsing van electriciteitspalen was dat beeld al ernstig aangetast (evenals de boom) en nu bleven alleen die lelijke betonnen palen over, als enorme kruisbeelden het zicht verstorend.

De volgende ochtend bleek de schade aan het hek mee te vallen. Het kon zonder veel moeite worden hersteld. De schade aan de boom viel allesbehalve mee. Er stond bijna niks meer. Om te janken. Toey kwam al snel met twee helpers om de takken die op en over de afrastering gevallen waren uit de tuin te slepen. Toen ik een tijdje later naar Thaise les ging zaten Toey en zijn vrouw bij hun sala op de grond. Toey zaagde de dikke takken allemaal op gelijke lengtes en legde die op stapeltjes van ongeveer dezelfde dikte. Zijn vrouw maakte bundeltjes van de wat dunnere takken, die ze ook eerst op gelijke lengte had geknipt. Ineens maakte mijn verontwaardiging plaats voor verwarring. Ja, een prachtige boom was gesneuveld. Ja, die foeilelijke betonnen electriciteitspalen stonden nu vol in het zicht. Ja, bomen horen niet te worden omgezaagd. Maar hoe makkelijk kan ik dat vinden, met mijn AOW'tje en pensioentje? Ik hoef geen hout uit te sorteren op lengte en dikte om er een paar bahtjes mee te verdienen. Toey wel. Ik zou dat beetje geld dat dat hout opbrengt niet de moeite waard vinden om er een hele dag werk aan te hebben. Toey wel. Zoals zo vaak liggen veel zaken heel wat genuanceerder dan je jezelf in een eerste spontane opwelling wijsmaakt.

Maar wel eeuwig zonde van die boom. En fijn dat Mieke er over 10 dagen weer is. Niks aan, zo'n kluizenaarsleven.

Gezegend

Het begint met een zacht geruis in de verte, dat langzaam aanzwelt en dichterbij komt. Als je niet beter weet denk je dat er een trein aankomt over het spoor zo'n kilometer verderop. Maar als je kijkt in de richting waar het geraas vandaan komt zie je op een gegeven moment een soort grijze muur naderen en niet veel later dendert er een enorme wolkbreuk over je heen. Sta je op dat moment niet onder een dak, dan ben je in een paar tellen helemaal doorweekt. 

Vanaf april is dat al zo'n beetje een dagelijks ritueel, soms zelfs meerdere keren per dag. Er valt het hele jaar al ongewoon veel water en waar het regenseizoen zich normaal gesproken kenmerkt door één fikse bui per dag, hebben we dit jaar niet alleen te maken met veel meer buien, maar ook met grijze dagen waarop het de hele dag door blijft regenen. Het lijkt Nederland wel, behalve dan dat de temperatuur hier ook tijdens de regen nog altijd aangenaam blijft.

Het landje kan al dat water niet echt meer goed verwerken. Als de zon een middagje wel schijnt is er meteen veel water verdampt, maar we hebben af en toe toch wel de indruk in een moeras te wonen. Sommige plekken staan al weken lang onder. Er zijn al planten die het loodje gelegd hebben en enkele andere, die we per se niet kwijt wilden, hebben we uitgegraven en in een pot op een droge plek gezet, in de hoop dat we daarmee niet te laat waren.

Voor de beestenboel is het ook vervelend. De kippenren staat al zeker twee maanden blank en de wei van Surya is deels veranderd in een modderpoel. Gelukkig blijft haar stal droog en staat er op een groot deel van haar wei nog gras. We kunnen aan haar zien dat ze baalt van die nattigheid, net als wij. Als het hard regent, of er net een giga hoosbui gevallen is, bezorgen we haar brokken en hooi aan stal, in plaats van in de wei. Ook een paard eet liever droog. Wordt het allemaal nog wat erger, dan komt er een moment dat we haar naar de paardenfarm in de buurt moeten brengen; hopelijk blijft haar en ons dat bespaard.

Over het lot van de schildpadden zijn we onzeker. Begin juli hebben we ze voor het laatste alle vier gezien. Na meer dan een maand afwezigheid zijn de grootste twee ineens weer tevoorschijn gekomen, maar de twee kleinere hebben we nog altijd niet gezien. De vrees is dat hun hol of schuilplaats is ondergelopen en ze daar niet op tijd uit hebben kunnen komen. De tijd zal het leren, maar erg optimistisch zijn we niet meer. 

Gelukkig komt het water nog niet bij het huis, hoewel we een paar dagen geleden een recordhoeveelheid neerslag hadden en de vijver van de buurman zo hoog stond dat het water tegen de vloer van de veranda stond, een paar centimeter onder de rand. Maar vervolgens is het weer snel gezakt en later niet meer zo hoog gekomen. 

Vervelend probleem van de hoge (grond)waterstand is ook dat de overloopput van de septictank in een dag vol loopt. Voor wie niet weet hoe dat werkt: de afvoer van de wc mondt uit in een septictank. Daar zinken de zware bestanddelen naar de bodem, waar ze door bacteriën worden afgebroken. Het spoelwater komt via een pijp in een overloopput terecht. Het is prima geschikt om de tuin mee te bewateren, maar dat hoeft momenteel niet, zoals je zult begrijpen. Normaal gesproken moet de overloopput 1 of 2 keer per jaar geleegd worden, maar nu loopt die dus in een dag vol met regenwater, waardoor het water uit de septictank er niet meer bij kan, waardoor het water uit de wc niet meer weg kan, waardoor.... nouja, nu wordt het een stinkverhaal, dus laat maar. Iedere dag pompen we nu dus noodgedwongen een kubieke meter water naar achter in de tuin, waar het al kletsnat is. 

Is al die nattigheid een voorbode van wat ons nog te wachten staat? Dat is natuurlijk koffiedik kijken. Maar opvallend is wel dat Noord-Thailand in voorspellingen van de effecten van de klimaatverandering als een van de weinige gebieden wordt genoemd waar het natter gaat worden in plaats van droger. De laatste twee jaren lijken die voorspelling in ieder geval te ondersteunen.

De Wang rivier in Lampang

Inmiddels hebben we te maken met de naweeën van de tyfoon Noru, die vooral op de Filipijnen en in Japan heeft huisgehouden. Veel plaatsen waar men tot nu toe droge voeten heeft weten te houden, lopen nu alsnog onder. In Lampang valt het nog mee; daar staan alleen wat straten direct aan de rivier blank. Maar Chiang Mai krijgt het al flink voor de kiezen, en dan moet al dat water allemaal ook nog naar het zuiden wegvloeien. Daar gaat het echt uit de hand lopen.

Goed beschouwd hebben we hier dus eigenlijk niet zo veel te klagen. Dat doen we sowieso al nooit. Hoewel we vorige week op een droge dag toch tegen een onverwacht nat pak aanliepen. We waren uitgenodigd voor een ceremonie in het plaatselijke restaurant. Waarom en waarvoor precies, dat wisten we niet, want met het beetje Engels van Somtjid en het beetje Thai van ons konden we dat niet echt duidelijk krijgen. Wat we wel wisten was dat er een belangrijke monnik zou komen, om het restaurant te zegenen. Zo eens in de zoveel tijd moet dat gebeuren, als een soort van preventief onderhoud zeg maar.

Hoewel we dat eigenlijk niet willen, krijgen we toch altijd een speciale positie bij dat soort ceremonies. Wij vinden al die andere mensen veel belangrijker dan onszelf, maar al die andere mensen, inclusief de monniken, vinden het geweldig dat er farang, buitenlanders, bij zijn. Dus mochten we een door anderen aangereikt envelopje aan de monnik overhandigen, waarbij het de bedoeling is dat je lager blijft dan de monnik. Voor Mieke met haar lenige lijf is dat prima te doen, maar voor mij, als 1.90 lange stijve hark was dat een hele toer. Vervolgens kreeg ik van de monnik de nodige versnaperingen overhandigd, zodat ik achteruit moest kruipen, met mijn hoofd omlaag, zonder op mijn gevulde handen te kunnen steunen. Ik had visioenen van een oud speelgoed-olifantje dat we vroeger thuis hadden en dat altijd voorover op zijn slurf kiepte, waarbij de achterpoten in de lucht vlogen, maar wist de terugtocht zonder kleerscheuren te volbrengen.

De ceremonie werd besloten met het zegenen van de aanwezigen. Nederlandse priesters gebruiken daarvoor een soort luxe pleeborstel waar ze wat mee wapperen, maar Thaise monniken doen dat door te slaan met een in gezegend water gedompelde tak waar nog bladeren aanzitten. "Onze" monnik had er zin in, vermoedelijk in de wetenschap dat er aan water momenteel toch geen gebrek was, en sloeg er weinig zachtzinnig op los, telkens zijn tak weer in het water dopend. En zo gingen we ondanks dat het een van de spaarzame zonnige dagen was, toch nog nat naar huis. Maar wel gezegend.

Er is een vrouw gestorven

Er is een vrouw van 96 jaar oud gestorven. Regeringsleiders en andere hotemetoten die zichzelf graag in de schijnwerpers zien zijn geschokt. Alsof het een totale verrassing voor ze was dat een 96-jarige mogelijk zou kunnen overlijden. De langst zittende premier van Nederland vertelde aan de vooravond van het overlijden dat de vrouw in zijn gebeden was, en dat hij hoopte op haar spoedige herstel. Blijkbaar is het iets vreselijks om al op je 96e te overlijden.

Het nieuws wordt nu beheerst door het overlijden van de vrouw. Tot treurens toe worden haar enorme verdiensten opgesomd, wordt teruggeblikt naar allelei gebeurtenissen die zich tijdens haar leven hebben afgespeeld en wordt niet nagelaten te vertellen hoe belangrijk ze voor de wereld is geweest. Van de 10 eerste nieuwsberichten op de NOS-site gingen er 7 over haar. Er werd zelfs een live-blog geopend, terwijl er toch van een overleden 96-jarige weinig actuele verrassingen meer te verwachten zijn.

Al vanaf haar geboorte was ze wereldnieuws. Elke scheet die ze liet tijdens haar leven is gearchiveerd en door deskundigen in een historische konttekst geplaatst. Ze was voorbestemd voor een luxe leven in de schijnwerpers.

Er is een vrouw van 66 gestorven. Ze was al een tijdje ziek, vanwege het werken in met bestrijdingsmiddelen besproeide velden. Maar de langs zittende premier van Nederland had even geen plek voor haar in zijn gebeden. En geschokte reacties van hotemetoten blijven uit. Ze was geboren in de Isan, het armste gedeelte van Thailand en vanaf heel jonge leeftijd hielp ze mee in de rijstvelden. Het land omploegen met behulp van buffels, met de hand de rijst plantje voor plantje in de ondergelopen velden zetten, vogels verjagen, onkruid verwijderen en uiteindelijk de volgroeide aren afsnijden, de rijstkorrels eruit slaan en hopen dat de rijsthandelaren een fatsoenlijke vergoeding voor de oogst geven. 

Ze was geen wereldnieuws. Ze was voorbestemd voor een armoedig leven buiten beeld van de wereldpers.

Het zou zo maar kunnen dat de vrouw van 96 in haar leven rijst opgediend heeft gekregen die door de vrouw van 66 is geoogst. 

Het is natuurlijk onmogelijk om het belang dat iemand heeft gehad voor de wereld of de mensheid te wegen en dan te vergelijken met het belang dat anderen hebben gehad. Hoe vergelijk je het belang van een koningin met dat van een rijstboerin? Wat je wel kan doen is je een voorstelling maken van een wereld waarin alleen maar koninginnen voorkomen. En dan van een wereld met alleen maar rijstboerinnen. 

Het meest onthutsende is misschien nog wel dat de langstzittende premier van Nederland zijn toevlucht neemt tot gebeden. Wat dat betreft heeft de Christenunie meer bereikt als regeringspartij dan ze ooit had durven dromen. De parallel met de klimaatcrisis begint zich op te dringen. We zien het allemaal aankomen, maar als het straks zover is blijkt dat de dan ongetwijfeld nog steeds zittende langstzittende premier van Nederland totaal verrast is door de gebeurtenissen en dat zijn gebeden niet hebben geholpen. Zoals ze dat voor de 96-jarige vrouw ook niet hebben gedaan. Misschien maar beter ook voor haar.

4 weken

Soms krijg je levenslessen gewoon in de schoot geworpen. Een goede vriendin heeft kanker, de vooruitzichten zijn niet rooskleurig. Ze ziet af van de zware behandeling, en besluit in plaats daarvan 4 weken naar Thailand te komen. 4 weken in de serene rust van Baan Pauli. Mediteren, weten dat er soms genezing plaatsvindt die de medici niet kunnen verklaren, beseffen dat dat zeldzaam is, vogels op je hand laten spelen, beseffen wat je achter gaat laten en dat niet willen achterlaten, houden van het leven, schaterlachen met ons op het terras, lunchen met vrienden, een baby-olifant voeren, huilen met ons op het terras, toch nog verliefd worden, tempels bezoeken, 7 dagen continu mediteren, 3 dagen met Mieke naar Chiang Mai, belachelijk uitgebreid ontbijten, beseffen dat leven altijd eindig is, niet dood willen, toegroeien naar volledige acceptatie dat binnen enkele maanden overlijden een reële mogelijkheid is, een wijntje bij het eten, naar het vliegveld, een ijsje van de ijsmeisjes, afscheid.

4 indrukwekkende weken, zo maar cadeau gekregen. En het enige wat wij hoefden te doen was zorgen voor eten en drinken, autorijden, de tomeloze levensenergie opzuigen en vooral heel veel liefde delen. 

De leuke, opvallende, rare of irritante dingen waar Leven in Thailand meestal over gaat zijn nog onbelangrijker geworden dan ze toch al waren. Ze bieden even geen inspiratie momenteel. Dat komt wel weer. Of niet. Ach, een korte blog is ook een blog.

Baan Pauli, het huisje van Paul, staat inmiddels ruim 2 jaar achter in onze boomgaard. We hebben het neergezet met het idee dat onze goede vriend Paul Vleugels er een aantal weken, of misschien wel maanden per jaar zou verblijven. Als hij er niet was konden er andere gasten verblijven of zouden we het zelf kunnen gebruiken voor meditatie, contemplatie of gewoon om op het balkonnetje te zitten en van het uitzicht te genieten. In eerste instantie gooide corona roet in het eten, en toen reizen eindelijk weer mogelijk leek te worden was het de ziekte van Parkinson die sneller en harder had toegeslagen dan verwacht. Begin april overleed Paul, zonder in "zijn" huisje te zijn geweest.

Hoe corrupt ben jij?

Corrupt? Wij? Nee zeg, kom nou, wij zijn Nederlanders en in Nederland bestaat geen corruptie.

Dat laatste is nog maar de vraag. Op de corruption perceptions index (https://www.transparency.org/en/cpi/2021) scoort Nederland met 82 punten op een schaal van 100 weliswaar veel hoger dan Thailand, dat slechts op 35 punten uitkomt, maar er valt blijkbaar toch ook in Nederland nog veel te winnen. Dat Nederlanders hun land als corruptie-vrij beschouwen komt vooral doordat de hele zichtbare vorm van corruptie ontbreekt. Je hoeft in Nederland niet te proberen om een politieagent een bedragje toe te schuiven om een hogere boete te voorkomen. Grote kans dat je van de regen in de drup raakt. Maar in het meer onzichtbare gebied van banencarrousels en persoonlijke verrijking door creatief omgaan met gemeenschapsgelden valt nog wel wat te verbeteren.

In Thailand is de kans veel groter dat je persoonlijk met corruptie in aanraking komt. De Thai hebben ermee leren leven en ondergaan het gelaten; dat is nou eenmaal zoals het werkt hier. Nederlanders die je er naar vraagt zullen vrijwel zonder uitzondering plechtig verklaren dat ze nooit aan corruptie mee zullen werken. Maar hoe standvastig zijn ze als het er werkelijk op aankomt? Hoe corrupt ben jij eigenlijk? Tijd voor een test.

Stel je de volgende situaties voor. En beantwoordt voor jezelf de bijbehorende vraag. Niemand kan zien wat je antwoorden zijn, dus je kan volledig eerlijk zijn. 

1. Je dochter ziet een leuke vacature bij een grote werkgever in de stad, en laat jij nou toevallig bij iemand van personeelszaken in hetzelfde sportteam zitten. Doe je een goed woordje voor je dochter?
2. Het regent, dus je pakt even de auto voor een stukje dat je best zou kunnen lopen. Helaas... politiecontrole, en voor dat stukje had je je gordel niet omgedaan. Kassa! € 150,-, maar de agent neemt ook wel genoegen met € 75,-, als je geen bonnetje hoeft. Ga je op dat aanbod in?
3. In Thailand rijdt de helft van de motorfietsers zonder helm, dus waarom zou jij er een opzetten? Het is zonder helm al warm genoeg. Maarja, zal je altijd zien dat er een keer controle is. De boete is hier te overzien. 400 baht, iets meer dan een tientje. Je mag de agent ook 200 baht toeschuiven, als je geen bonnetje hoeft. Doe je dat?
4. Dezelfde situatie als 3. Maar je moet wel naar het bureau om daar de boete te betalen, en dat mag natuurlijk niet op je motor, want die blijft bij oom agent totdat je het betaalbewijs kunt laten zien. Taxi naar het bureau dus, waar 20 wachtenden vóór je zijn. Na 3 uur wachten ben je aan de beurt, waarna je met je bonnetje, weer met de taxi terugrijdt naar je motor en vriendelijk glimlachend op vertoon van dat bonnetje je sleutels weer in ontvangst mag nemen. Of geef je toch maar meteen als je aangehouden wordt die 200 baht aan de agent?
5. Stomstomstom... verblijfsvergunning verlopen. Je had die uiterlijk vorige week moeten verlengen maar dat was je totaal ontschoten. Je kent de consequenties: je moet je als de donder melden bij de immigratiedienst, want als je toevallig bij een controle aangehouden wordt, word je gearresteerd en moet je vanuit de gevangenis een vliegticket zien te regelen, want ze laten je daar alleen maar uit om je op het vliegtuig te zetten. De immigratiedienst zal je opdragen onmiddellijk het land te verlaten. Dan zal je een nieuw visum moeten aanvragen en daarna moet je de hele procedure om op basis van dat visum een verblijfsvergunning voor langere tijd te krijgen doorlopen. Je kan de immigratie-beambte natuurlijk ook vragen of hij niet wat kan regelen. Als je die vraag vergezeld laat gaan van een envelop met substantiële inhoud, is dat verzoek niet kansloos. Doe je dat?

Uiteindelijk gaat het me er natuurlijk niet om om een statistiekje te kunnen maken. Maar deze 5 situaties laten wél zien hoe verleidelijk het kan zijn om mee te werken aan corruptie. Van situatie 1 verwacht ik niet dat er iemand is die dat niet zou doen. Bij situatie 2 is meedoen al erg verleidelijk, maar weet je zeker dat die agent je er niet in wil luizen? In de 3e situatie is het helemaal niet moeilijk om standvastig te zijn, althans, als Nederlander in Thailand. Voor een Thai is 400 baht vaak meer dan wat hij op een dag verdient. Bij 4 verdwijnt de standvastigheid als sneeuw voor de Thaise zon. Méér betalen, een taxi huren én een halve dag verspelen? Terwijl je weet dat "iedereen gewoon die agent geld toeschuift". Situatie 5 is gecompliceerd, want niet iedere beambte is corrupt. In plaats van een verblijfsstempel zou je actie dus ook een inreisverbodsstempel in je paspoort kunnen opleveren. 

Om uit de corruptie te blijven moet je echt sterk in je schoenen staan. Een Thaise vriendin van ons werkte tot voor kort bij de gemeente als controller. Alle declaraties gingen door haar handen en moesten haar goedkeuring krijgen voordat ze verder mochten. Dat deed ze altijd nauwgezet, en met de wettelijke richtlijnen in de hand. Een declaratie die niet 100% klopte kreeg geen goedkeuring. Regelmatig leidde dat tot geïriteerde reacties, niet alleen van de indieners van de declaraties, maar ook van leidinggevenden. Ze moest niet zo moeilijk doen. Gewoon even tekenen. Van alle kanten was er druk. Ze gaf nooit een krimp, maar kwam wel steeds meer alleen te staan. Toen ze pas bij de gemeente werkte heeft ze een keer per ongeluk een declaratie onterecht gefiatteerd. Dat kwam later uit, waarna ze jaren lang op haar salaris werd gekort, omdat ze persoonlijk verantwoordelijk werd gehouden. De leidinggevenden boven haar hadden de betreffende declaratie ook goedgekeurd, maar bij onze vriendin werd dubbel zo veel ingehouden als bij die leidinggevenden. En de indiener van de declaratie hoefde niets terug te betalen. Uiteindelijk is ze maar met vervroegd pensioen gegaan. 

Corruptie is immoreel. Niemand zou er aan mee moeten werken. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Voordat je degenen veroordeelt die de corruptie mede in stand houden door in te gaan op voorgestelde dealtjes, is het goed om ook even bij jezelf te rade te gaan. Wie hierboven minstens één keer "ja" geantwoord heeft, hoort daar namelijk ook bij.

Superioriteitsgevoel

"Handig, die straatverlichting," brom ik als we vanaf de hoofdweg de weg naar Nong Noi inrijden. Het is ironisch bedoeld. Ongeveer een jaar geleden werd begonnen met het plaatsen van lantarenpalen langs de tot dan toe onverlichte weg. Veel gemeentes hebben het voordeel van straatverlichting op zonne-energie ontdekt en ook hier zijn lantarenpalen gezet die werken op een zonnepaneeltje. Of beter gezegd, die werkten op een zonnepaneeltje, want er zijn er nog maar 4 die het doen. Toen ze geplaatst werden maakten we er ook al meesmuilende opmerkingen over, want de zonnepanelen stonden naar het noorden gericht en veel ervan waren verstopt in de boomtoppen. Bovendien zijn we hier gewend dat dingen als waarschuwingslichten het na verloop van tijd begeven. 

"Ja hoor, zo kan het ook," grom ik als een auto voor me op de rechter rijstrook (hier wordt links gereden, althans officieel) ineens op de rem gaat staan, en als hij bijna stil staat zijn linker knipperlicht aandoet terwijl hij tegelijkertijd al linksaf slaat. Het is een bekend plaatje hier. Voorsorteren, op tijd richting aangeven, überhaupt richting aangeven, het zijn geen vanzelfsprekende handelingen.

"Kom op jongen, druk maar op dat plankje onder je rechter voet," mompel ik ongeduldig. Thailand heeft geen budgetten voor grote infrastucturele werken, dus in plaats van kruispunten wordt er veel gewerkt met U-draaien. Een weg die een snelweg kruist wordt dan als het ware onderbroken. Je moet een stukje de snelweg op, dan een U-draai maken, weer een stukje terugrijden en dan weer van de snelweg af om "jouw" weg te vervolgen. Daarmee wordt voorkomen dat je beide helften van de snelweg ineens moet oversteken en op zich is dat veiliger. De modernste U-draaiplekken hebben een ruime invoegstrook. Maar veel Thaise automobilisten hebben nooit geleerd hoe ze die moeten gebruiken en gaan gewoon aan het begin van die invoegstrook stil staan tot ze de snelweg op durven rijden. 

"Hij heeft niet gelogen; het is ná 5 juni," verzucht ik als Somsak ook vandaag niet op komt dagen. Somsak komt een paar stukjes dak verstevigen en een schuurtje bouwen. Hij heeft daar een prijs voor afgegeven en daar zijn we mee akkoord gegaan. Hij was nog een klusje aan het afronden, maar "na 5 juni" zou hij beginnen. 6 juni, denken wij dan, maar inmiddels is het de 11e en we hebben hem nog niet gezien.

Somsak (links) bij de bouw in 2018

We zijn er goed in. In het maken van ironische of anderszins grappig bedoelde opmerkingen over dit soort voorvallen. Maar Mieke merkte laatst terecht op dat daar in feite een flink superioriteitsgevoel uit spreekt. We doen er lacherig over omdat het "bij ons" allemaal veel beter loopt. Natuurlijk is dat ook zo, volgens ons dan. Mensen in Nederland weten over het algemeen wat ze moeten doen in verkeerssituaties, afspraken worden meestal op tijd nagekomen, auto's stoppen voor een zebra, er zitten geen grote gaten in de weg (hooguit kleine barstjes, waar dan meteen een bord "slecht wegdek" bij komt te staan), spookrijders worden gemeld op de radio (hier zou je er 24/7 5 zenders mee kunnen vullen) en er wordt schande gesproken over automobilisten die via de vluchtstrook langs de file terugrijden (hier heb je daar geen file voor nodig). 

Ook bij andere zaken ligt het lacherig doen op de loer. De straatverlichting heb ik al genoemd, maar dat bijvoorbeeld de bouwmarkt een lekkend dak heeft en grote scheuren in de vloeren is ook altijd weer goed voor een grap. En dat de plaatselijke boeren experimenteren met schrikdraad zonder precies te weten hoe dat werkt en er de volgende dag een koe geëlektrocuteerd blijkt te zijn is natuurlijk te treurig om nog leuk over te doen. Over dat ze hun draadje met 220 volt aan onze metalen afrastering hadden geknoopt hebben we het dan maar even helemaal niet.

Maar hoeveel beter zijn wij nou eigenlijk, dat we om al dat soort zaken lacherig mogen doen? Voor een groot deel gaat het om gebrek aan opleiding. Zijn we superieur omdat we beter opgeleid zijn? Voor een uurtje rijles in Nederland moet een Thaise bouwvakker 8 dagen werken. Het is lastig voor ons dat we gewend zijn op een invoegstrook zo snel mogelijk de snelheid van het verkeer op de snelweg aan te nemen, en dat die Thaise bouwvakker dat dan niet doet. Maar bijna geen enkele Thai doet dat. Wij hebben dat dan toevallig geleerd, maar zoals de Thai het doen werkt het ook. Wij ergeren ons eraan, maar de Thai niet. Wie is er nou superieur?

We laten ons graag voorstaan op de grote technische ontwikkelingen in Nederland en de succesvolle economie. Liefst praten we erover alsof we daar persoonlijk een onmisbare bijdrage aan geleverd hebben. Als dat al zo is, dan hebben we ook persoonlijk een onmisbare bijdrage geleverd aan de klimaatcrisis. Want met alle lacherigheid over die ongeorganiseerde Thai vergeten we dat we bij al die technische vooruitgang en economische groei niet hebben voorzien dat we daarmee een ramp aan het voeden waren. Vergeleken daarbij valt al het andere in het niet. Stoppen op de invoegstrook, knipperlicht verkeerd gebruiken, kapotte straatverlichting, te laat komen... we zullen er nooit meer een grap over maken. Tenminste, dat proberen we.

Lager

Soms voel je je hier in een winkel net alsof je beland bent in een aflevering van de Dik Voormekaar Show, een populair radioprogramma van André van Duin in de jaren '70 en '80. Vast onderdeel daarvan was de buurtsuper, waarbij een klant de winkel binnenkomt en vraagt of de winkelier een bepaald product heeft. De winkelier vraagt dan naar allerlei specificaties om vervolgens te melden dat hij het betreffende product überhaupt niet verkoopt. (Voorbeeld: https://www.youtube.com/watch?v=1Sb-C6rgWQo)

Vanmorgen ging er een lager van de houtversnipperaar kapot. Met onze Thaise vriend Phan toog ik naar de zaak waar we het apparaat gekocht hadden. We lieten het kapotte onderdeel zien en vroegen om een nieuw, maar dat hadden ze niet. Voor de verkoopster was het daarmee blijkbaar afgedaan, want ze maakte geen aanstalten om mee te denken over hoe we ons probleem dan zouden kunnen oplossen. Dus vroegen we zelf maar of ze het wellicht zou kunnen bestellen. En gelukkig, dat kon. Ik was wel benieuwd hoelang het zou duren voordat de lager dan binnen was. "10 minuten," zei ze. Het kwam op mij volkomen absurdistisch over, maar Phan leek het de gewoonste zaak van de wereld te vinden, pakte zijn telefoon en ging op de stoep zitten facebooken. 

10 minuten later kwam de verkoopster, die ik niet had zien vertrekken, op haar brommer aangescheurd. Ze was naar een andere winkel gereden, maar helaas hadden ze de juiste lager daar ook niet. Ik suggereerde dat het onderdeel misschien bij de fabrikant of de importeur besteld kon worden. Ze pleegde een telefoontje en zei dat ze er nu een gevonden had. Of we nog een kwartiertje konden wachten. Dat konden we wel. Ze vertrok weer op haar brommer en was binnen het kwartier terug met een splinternieuwe lager, nog in de originele verpakking. 

Het viel me meteen op dat de gaten voor de bevestiging veel groter waren dan die van onze lager. Bovendien zaten ze ook verder uit elkaar. Maar de verkoopster en Phan gingen aan het meten, en ik kreeg de opdracht om Mieke te bellen en te vragen of zij de doorsnede van de as die in de lager moest kon opmeten. Die bleek exact de goede maat te hebben, dus of ik maar even wilde afrekenen. Dat wilde ik niet, want ik moest eerst weten hoe het zat met de gaten voor de bevestiging. Nadat die uitgebreid waren bestudeerd liep de verkoopster weg en kwam even later terug met twee revetten. (Opvulringen zei ik altijd. Het woord "revet" kende ik niet, totdat ik het Mieke in haar mooie Limburgse tongval hoorde zeggen en sindsdien gebruik ik het zo vaak ik kan.) 

Probleem opgelost, vonden de verkoopster en Phan. Maar ik wilde nog weten hoe we de nieuwe lager over de bevestigingsbouten zouden moeten schuiven, want die zaten immers niet op de juiste afstand voor dit model. De oude en de nieuwe lager werden nu ruggelings tegen elkaar gelegd en na uitvoerige studie en het nodige heen en weer schuiven was de conclusie dat de nieuwe gaten inderdaad niet alleen groter waren, maar ook verder uit elkaar zaten dan de oude.

We werden meegetroond naar het deel van de zaak waar allerlei machines, waaronder "ons" model houtsnipperaar, stonden opgesteld en jawel hoor: op de machine zat overduidelijk het nieuwe model lager. Voor de verkoopster genoeg reden om te vinden dat dat dus de goeie lager was. Voor mij niet. Phan's Engels is niet heel goed, maar uiteindelijk lukte het om duidelijk te maken dat wij wellicht een iets ouder model snipperaar hadden en dat de fabrikant toch ongetwijfeld onderdelen voor dat model zou moeten hebben. Een nieuwe machine kopen omdat alleen een lager kapot is leek me geen optie, te meer daar het apparaat nog geen jaar oud is. 

Het gewenste type lager bleek inderdaad in Bangkok te bestellen. Over 3 dagen kunnen we weer een snipperdag inplannen. Hoewel we nog maar moeten afwachten of het wel het juiste onderdeel is dat dan wordt afgeleverd. En of het niet toch 4 dagen wordt. Of 7. Of een maand. This is Thailand.

Gelukkig kon ik de wachttijd nuttig besteden door even een bezoek te brengen aan het computermeisje. Ik heb al vaker over haar geschreven en weet dat ze fans heeft onder de bloglezers, met name onder niet nader te noemen lezers die momenteel op de fiets op weg zijn naar de Noordkaap. Vandaar dat ik haar toch nog maar even de revu laat passeren. Ik moest een kaartlezer voor de geheugenkaartjes van onze camera's hebben, en aangezien alles wat met computers te maken heeft hier gewoon met verthaiste Engelse termen wordt aangeduid, vroeg ik vol zelfvertrouwen of ze een kahtliedúhhh (cardreader) had. Ze begreep er helemaal niets van, dus moest ik beschaamd terugvallen op het trucje van het laten zien van een plaatje op mijn telefoon. "Oooo, kahtliedúhhhhhhhhh" zei ze, en haalde er een tevoorschijn. "Annie riakwa kahtliedúhhhhhhhhh" (dit heet kahtliedúhhhhhhhhh) voegde ze er streng aan toe. "Kahtliedúhhhhhhhhh" herhaalde ik, en ik legde haar blik uit als goedkeurend. Ongevraagd kreeg ik 9 Baht korting. Een goede reden om terug te gaan als ik weer eens iets nodig heb voor mijn compoetúhhhhhhhhh, of een plintúhhhhhhhhh of monitóhhhhhhhhh wil aanschaffen.

Er werken echte mensen op de bank

Van buiten lijken Thaise banken veel op de Nederlandse. Grote glimmende kantoren op dure locaties. Maar zodra je hier een bank binnenstapt is er een enorm verschil met Nederland zichtbaar. In een Thaise bank zie je namelijk mensen. Er zijn balies waar medewerkers achter zitten, en in ruimte tussen al die balies zijn stoelen waarop mensen op hun beurt zitten te wachten. Eigenlijk is dat grote verschil al zichtbaar voordat je de bank binnenstapt. Als je aan komt rijden staat er al iemand buiten op de parkeerplaats die je naar een vrij plekje dirigeert en er met wilde armgebaren en veel geblaas op een fluitje voor zorgt dat je auto tot op de centimeter op de juiste plek komt te staan.

De wraak van de millimetermiertjes

Het regent en vanmiddag was het nog geen 30 graden. Dat is bijzonder, want april en mei zijn volgens de mensen die het weten kunnen de heetste maanden. 2 jaar geleden was het hier in deze periode weken lang rond de 40 graden en duurde het tot ver in juni voordat de eerste buien vielen. Dit jaar kunnen we nauwelijks van een droge tijd spreken. Iedere 2 à 3 weken is er wel een flinke plensbui gevallen. Voor ons is dat heel prettig. Behalve dat die buien voor wat verkoeling zorgen, ontslaan ze ons ook van de zorg om planten van voldoende water te voorzien. Veel bomen zijn sowieso al zo groot geworden dat ze het wel een paar weken zonder water redden, maar er staat ook nog veel kleiner spul, dat meer moeite heeft met langdurige droogte.

Ook de temperatuur is redelijk dit jaar en komt nauwelijks boven de 35 graden. Dat vinden wij tegenwoordig best aangenaam. In combinatie met de regelmatige neerslag zorgt die mildere temperatuur ervoor dat we in een voor mei uitzonderlijk groene omgeving leven. In eerdere jaren begon het landschap in maart al te vergelen, om pas na het losbarsten van de regentijd weer frisgroen te kleuren. En wat de levensvreugde nog het meest verhoogt is dat de ernstige smog achterwege blijft. We zijn eraan gewend dat de bergen in januari uit het zicht verdwijnen en pas na de eerste regens weer tevoorschijn komen, maar dit jaar zijn ze op een enkele dag na gewoon zichtbaar gebleven. Waar we ooit in mei al eens een AQI (Air Quality Index) van bijna 300 gehaald hebben schommelt hij nou tussen de 20 en 40. In Thailand wordt een AQI onder de 50 als goed beschouwd; in Europa wordt een grenswaarde van 25 gehanteerd. Hoe dan ook: wij zijn er blij mee.

Maar zoals gezegd: het regent en omdat het inmiddels toch al donker is, is Mieke in bed gekropen om een film te kijken. Ik zit achter de computer wat foto's te bewerken. Dan klinken er vreemde geluiden buiten. Het duurt even voordat ik doorheb wat er aan de hand is. Surya, het paard, is aan het proberen haar voerbak los te trekken. Ik pak een lamp en loop naar buiten, maar daar kan ik weinig anders doen dan bevestigen dat Surya om een of andere reden met haar voerbak aan het klooien is. In het donker en in de stromende regen kan ik daar in ieder geval niets aan doen. Ik ga weer verder met mijn foto's.

Dan prikt er iets tussen mijn tenen. Ik herken het gevoel. Het is niet ontzettend pijnlijk, maar wel reuze-irritant. Het is de beet van een piepklein miertje, dat wij millimetermiertje gedoopt hebben. Vooral in het begin van de regentijd zijn deze beestjes volop actief en meestal zijn ze dan ook meteen met honderden tot duizenden tegelijk. Ze bijten niet, behalve wanneer ze zich bedreigd voelen, en dat laatste is nogal gauw het geval. De prik de ik voel komt van een millimetermiertje dat onbezorgd over mijn voet wandelde, maar zich vervolgens vastliep tussen twee tenen. Dat voelde reuze-bedreigend aan en dat moest ik met een beet bekopen.

De prik is zoals gezegd heel irritant, en jeukt, maar dat gevoel trekt, nadat ik het miertje tussen mijn tenen uit geveegd heb snel weg. Dan volgt er nog een prik. En nog een. En alweer een paar. En nog een stuk of wat. Ik vrees dat ik zojuist bij Surya's wei in een kolonie millimetermiertjes heb gestaan en er daar een stel van mee naar binnen heb genomen. Ik stap even onder de douche om mijn benen af te spoelen, maar zodra ik weer zit begint het prikken weer. Met een lamp inspecteer ik de vloer en precies waar ik mijn voeten heb staan als ik aan de computer werk blijkt iets te liggen dat de miertjes lekker vinden. Vanaf daar loopt een mierensnelweg naar het midden van het vloerkleed en daarvandaag een supersnelweg naar buiten. Vlak voor de deur ligt een dode kikker en daaromheen krioelt het van de mieren. 

Het is duidelijk. Om het probleem op te lossen moet de dode kikker opgeruimd worden en als man neem ik dan natuurlijk mijn verantwoordelijkheid. Ik sla mijn lungi om, pak een stuk wc-papier, raap de dode kikker op en gooi hem over het hek, om te voorkomen dat de honden het lijk weer terugbrengen. Dan begint het op veel meer plekken te prikken. Mijn lungi had over mijn stoel gehangen en daarbij de grond geraakt en je raadt het al: hij zat onder de miertjes. Die waren massaal op mijn benen gesprongen en hadden daar de weg omhoog gekozen. Bijten deden ze niet... totdat ze zich vastliepen. Ik geloof dat het niet nodig is om nader in detail te treden. 

Ik had het kunnen weten. Wie kwaad doet aan andere wezens zal daar vroeg of laat de prijs voor moeten betalen. In onze vorige blog beschreef ik hoe we het legsel van een mierenkolonie via een omelet verorberd hadden... nu maak ik kennis met de wraak van de mieren. Na een lange douchebeurt had ik me ervan bevrijd. 

Insecten die we nog moeten proberen zijn onder meer kakkerlakken, sprinkhanen, pissebedden en vogelspinnen. Ik weet niet of ik daar wel aan durf te beginnen. 

Miereneters

Een paar keer per week lopen we het plaatselijke restaurantje binnen. Niet alleen om er te eten of een maaltijd af te halen, maar ook om pakjes op te pikken die bezorgers daar hebben afgegeven omdat ze ons huis niet konden vinden. Onze woonplek is namelijk een van de weinige die nog niet door google maps is gevonden. En de straatnamen en huisnummers zijn hier niet zo verambtenariseerd als in Nederland. Moe 1 heet onze straat, maar alle andere straten in het dorp heten ook zo. Moe 1 betekent eigenlijk meer iets als wijk 1, of gehucht 1. Alle huizen in Nong Noi hebben dus Moe 1 in het adres, en de huisnummers hebben wel een soortement volgorde, alleen welke dat is, is ons nog niet duidelijk. Gelukkig voor de pakjesbezorgers weet google wel welk nummer waar ligt, behalve dus nummer 309, ons huisje.

Nu is het hier in Thailand gebruikelijk dat een bezorger even opbelt als hij onderweg is, zodat je weet dat hij eraan komt en hij (het is vrijwel altijd een hij) zeker weet dat je thuis bent. Ben je niet thuis, dan kan je aangeven waar het pakketje kan worden bezorgd. Tenminste, dat vermoed ik. Want een telefoongesprek voeren in het Thais is nog een heleboel bruggen te ver voor ons. Zo'n gesprek gaat ongeveer als volgt.
Hij: "สวัสดี ฉันมาจากบริการส่งพัสดุและจะไปกับคุณในอีกครึ่งชั่วโมง คุณอยู่บ้านไหม?"
Wij: "Poet thai nied noj, khun poet angkrit mai?" (Wij spreken maar een klein beetje Thais, spreekt u Engels?)
Hij: ".............. ehhhhhhh .......... สวัสดี ฉันมาจากบริการส่งพัสดุและจะไปกับคุณในอีกครึ่งชั่วโมง คุณอยู่บ้านไหม?"
Nee dus, hij spreekt geen Engels. Waarom zou hij ook? Wij zouden Thais moeten kunnen spreken. Maar we zijn niet voor één gat te vangen en zetten onze eerste joker in: "Rao joe baan" (wij zijn thuis). Nu is het afwachten. Wordt het gesprek snel afgesloten, dan kunnen we binnen een halfuurtje de bezorger verwachten. Maar er kan ook zoiets volgen als: "ช่วยบอกหน่อยได้ไหมว่าบ้านคุณอยู่ที่ไหน เพราะฉันไม่รู้ว่าจะไปที่นั่นได้อย่างไร". Dan is het tijd voor joker 2: "Raan ahaan Woongtang" (restaurant Woongtang). Daarmee is de beller meestal wel tevreden. Hij kan het pakketje afgeven bij het restaurant en dat is voor hem wel zo gemakkelijk. En wij weten dan dat we het daar op kunnen halen.

De postbode weet gelukkig wel waar ons huis ligt. Hij komt niet dagelijks, en daar zijn wij blij mee, want meestal komt hij als we van onze welverdiende siësta genieten. Hij stopt met zijn brommer voor het hek en wacht even of we hem zien. Blijkt dat niet het geval te zijn (hetgeen vanwege die siësta voor de hand ligt) dan toetert hij. Reageren we ook daar niet op dan gaat hij heel hard roepen. Meestal ontwaken onze honden dan wel uit hun siësta, en daar worden wij dan ook wakker van. Dan moeten er snel een lungi omgeslagen en een T-shirt aangetrokken worden. De postbode blijft geduldig staan wachten tot een van ons uiteindelijk een keertje bij het hek arriveert en geeft dan zonder mopperen de post af. Om onze vriend Primo nog maar eens te citeren: "In Nederland hebben ze horloges, in Thailand hebben ze de tijd". Er hangt overigens wel een bel aan de poort, maar die gebruikt niemand hier.

Maar goed, ik wou het eigenlijk helemaal niet over bezorgers hebben, maar over ons bezoek van vorige week aan het restaurantje. Het hek van de parkeerplaats was dicht, dus het leek gesloten, maar het andere hek, bij het winkeltje, was wél open, dus we liepen even naar binnen om te kijken of we een maaltijd af konden halen. Somtjid, de vrouw van de kok, verwelkomde ons enthousiast en vertelde dat ze iets heel speciaals hadden. Ze troonde ons mee naar een pan met water waarin een vage, glibberige substantie onderin lag en een flinke hoeveelheid mieren dreef. "Khai mot" (miereneieren), zei ze trots. Ze had die ochtend het mierennest in een boom zien hangen en Pradith, haar man, erbij gehaald om te helpen. Terwijl hij de pan vasthield porde zij met een stok in het nest, zodat de eitjes in de pan vielen. En met de eitjes kwamer er ook de nodige mieren mee. Proestend vertelde ze hoe eitjes en mieren niet alleen in de pan, maar ook op Pradith terechtkwamen en hij uiteindelijk helemaal onder zat.

Miereneieren zijn hier een lekkernij, waarvan maar in een beperkte periode genoten kan worden. Het gaat om eieren van een specifieke mierensoort die alleen rond deze tijd van het jaar haar legsel produceert. Of we wilden proeven, vroeg Somtjid. Dat was ...ehhh... even slikken, want heel aantrekkelijk zag de inhoud van de pan er niet uit. Maar nadat ze ons verzekerd had dat het niet om rauwe eieren ging, maar dat ze zouden worden meegebakken in een omelet durfden we het wel aan. ("Hoeveel eieren heb je wel niet nodig voor zo'n omelet?" vroeg mijn collega. Hij zag het plaatje al voor zich van al die eitjes die kapotgetikt werden. De basis van de omelet was echter gewoon kippeëi.)

Eigenlijk viel het een beetje tegen. De miereneieren zouden een beetje een zurige smaak moeten hebben, maar die was niet goed te proeven. We hebben allebei nog een eitje uit de omelet gevist om dat apart te proeven. Veel smaak zat er niet aan. Het delicatesse-karakter ervan ontging ons in ieder geval. 

Binnenkort is het weer tijd voor de volgende lekkernij, als op een avond miljoenen en miljoenen mieren uitvliegen. De meeste daarvan zijn gewone mieren, maar er zitten ook dikke rode exemplaren tussen en die schijnen niet te versmaden te zijn. Bijna iedereen is op de avond dat ze uitvliegen in de weer om ze te vangen; restaurants geven er een goede prijs voor. Misschien binnenkort dus weer een nieuwe culinaire ervaring.

Cardiopulmonale resuscitatie

Ruim 5 jaar wonen we nu in Thailand en nog regelmatig laten we ons door gebeurtenissen verrassen. Zo zaten we ineens opgescheept met twee piepkleine baby-mini-eekhoorntjes. Himalayan striped squirrels heten ze in het Engels, en de wetenschappelijke naam is tamiops mcclellandi. Een Nederlandse naam heb ik niet kunnen vinden. We noemen ze maar chipmunks, naar de kleine eekhoornsoort waar ze nog het meeste op lijken. Mieke had wel eens laten vallen dat we nu zo veel bomen en struiken hebben staan dat er best leefgebied is voor een koppel eekhoorns. Maar dat ze nog eens al haar moeder- en verpleegsterskwaliteiten moest gaan aanspreken had ze niet kunnen vermoeden.

Daar liggen ze dan voor haar, in een haastig geïmproviseerd nest. Onderin een warmtematje dat normaal in koude winternachten dienst doet om te voorkomen dat de baardagame in winterslaap gaat. Op zich zou hij dat best mogen, maar omdat het 's winters overdag toch weer tot zo'n 30 graden oploopt, is het beter om dat te voorkomen. De oogjes zijn nog permanent dicht; aan de hand van beelden die we online vinden schatten we ze hooguit zo'n 3 weken oud. Viavia kregen we het advies om ze een bepaald soort babyvoer te geven. 

Dat blijkt makkelijker gezegd dan gedaan. Mieke heeft de nodige ervaring met het grootbrengen van ouderloze dierenbabies, zoals onder meer uit deze eerdere blogs blijkt. Maar de chipmunks zijn niet echt happig op de spuit met babyvoer. We denken, of misschien is het hopen, dat ze gewoon nog even moeten wennen en dat ze als ze honger krijgen wel zullen toehappen. Maar het blijft een worsteling om het voer bij ze naar binnen te krijgen. 

Na een dag of twee moeten we toch iets anders ondernemen. We besluiten er dan maar mee naar de dierenarts te gaan, om te checken of we wel op de goede weg zijn. Dan komt de domper: een van de beestjes ligt dood in het nest. Mieke geeft de andere zo goed en zo kwaad als het gaat wat voer en pakt dan de dode chipmunk. Zomaar in de compostbak gooien ziet ze niet zitten, dus er moet toch maar een kuiltje voor gemaakt worden in de tuin. Dan, in een opwelling, begint ze het beestje zachtjes met een vinger op de borst te tikken, ze blaast wat lucht over het snoetje, tikt weer een aantal keren, blaast, tikt en na een paar minuten begint de chipmunk zowaar weer met haar pootjes en kopje te bewegen. 

De dierenarts constateert dat ze er inderdaad niet zo goed aan toe zijn en dat het voer dat ons geadviseerd werd totaal ongeschikt is. De beestjes blijven 2 dagen daar en als we ze weer ophalen zijn ze al flink opgeknapt. Het voer dat we nu hebben gaat er grif in. Binnenkort mogen ze hun eerste fruithapje. 

We zijn benieuwd hoe het verder gaat. Als ze het overleven gaan we ze uiteindelijk voeren in een soort nestkastje in een boom en dan kunnen ze zelf besluiten of ze hier blijven wonen of toch een andere plek opzoeken. We hopen natuurlijk het eerste, en de kans daarop is ook redelijk groot, want voor de dichtstbijzijnde andere geschikte woonplek moeten ze de open rijstvelden oversteken en daar zijn ze niet dol op. Dus wie weet, heeft Mieke straks haar inwonende koppeltje eekhoorns.

Voor mij persoonlijk is het dan weer een veilig gevoel om te weten over welke magische reanimatiekwaliteiten mijn lief beschikt. Voor mij geen andere woonplek dus.

Leren op de berg

De Songkran-vakantie staat voor de deur. Songkran is het traditionele Thaise nieuwjaar dat op 13 april wordt gevierd. Het markeert volgens sommigen ook het begin van de regentijd, maar dat is vooral wishfull thinking. Vorig jaar vielen de eerste buien inderdaad niet al te lang na Songkran, maar in de jaren ervoor duurde de droogte soms tot ver in juni. April en mei zijn de warmste maanden, dus het heeft ook een praktische reden om in die maanden de grote vakantie te houden.

De mensen die via FERC (Foundation for the Education of Rural Children) een Thaise scholier sponsoren hebben in de afgelopen weken een korte rapportage ontvangen van de vorderingen. Dat ziet er bijvoorbeeld zo uit: "Kullawat is nu 16 jaar oud. Zijn GPA is gestegen van 3,51 naar 3,80. Een prima prestatie, zeker als je beseft dat er vrijwel uitsluitend online geleerd kon worden. Kullawat's favoriete vakken zijn Engels, Muziek, Sociale studies en Sport. Hij wilde altijd in het toerisme werken, maar heeft zijn doel nu veranderd en wil later iets in design gaan doen. Thuis helpt hij zijn moeder in huis en met koken. Hij werkt mee aan een online campagne voor covid-preventie. Zijn hobbies zijn lezen, zingen, muziek maken en sport."

Het is een algemeen, en verrassend beeld dat de studieresultaten een stijgende lijn laten zien. De online lessen zijn namelijk op geen enkele manier vergelijkbaar met de interactieve vormen die wij kennen. Voor de meeste leerkrachten is online lesgeven iets compleet nieuws en in de praktijk betekent het vaak uitsluitend eenrichtingverkeer, zonder de leerlingen er actief bij te betrekken. Bovendien kunnen de scholieren zich meestal niet rustig terugtrekken op een eigen kamer, want die hebben ze niet. Zelfs een tafel en stoel zijn helemaal niet vanzelfsprekend in de huisjes van veel Thai. 

Veel van de gesponsorde scholieren komen uit de bergdorpjes, waar de voorzieningen nog een stuk minder zijn dan in de stad. Eén van de scholieren vertelde dat ze bij familie in een ander dorp haar telefoon moet opladen. Dan loopt ze de berg op tot ze bijna boven is en pas daar heeft ze internetbereik. Ze zit dan in het gras de lessen te volgen en aantekeningen te maken. Als haar batterij leeg is gaat ze die weer opladen en dan belt ze met een klasgenootje om te horen wat ze gemist heeft. Dat probeert ze dan zelf in de boeken na te lezen. Petje af en geweldig om te zien hoe die tomeloze inzet vruchten afwerpt.

Waar wij rapportcijfers hebben van 0 tot 10 werken ze in Thailand met een GPA, een Grade Point Average. De GPA is een schaal die loopt van 0 tot 4. Ook voor alle afzonderlijke vakken krijgen scholieren een beoordeling op een 4-puntenschaal. Uiteindelijk wordt uit al die beoordelingen het gemiddelde genomen. Dat is dan de GPA. De GPA van Kullawat is zeer hoog. 3,80 is vergelijkbaar met de Nederlandse 8,5. Een GPA van hoger dan 2 is wat wij voldoende noemen. 2 komt overeen met onze 5,5 en is dus hakken-over-de-sloot. GPA 1 is de Nederlandse 4 en alles lager dan onze 4 is hier een 0.

Dat Kullawat zijn studiedoel heeft veranderd heeft alles te maken met de pandemie. Voor scholieren en studenten die een toekomst in het toerisme voor zich zagen is pijnlijk duidelijk geworden dat die toekomst niet zo zeker is als ze misschien altijd gedacht hadden. Goed beschouwd geldt dat eigenlijk voor alle studies (en voor design misschien nog wel veel meer), maar de dramatische instorting van het toerisme heeft daar de zwakke plek wel keihard blootgelegd. Van de FERC-scholieren zijn er inmiddels 3 die een andere richting ingaan dan het toerisme dat ze eerst gekozen hadden.

Zelfs mét de ondersteuning door FERC is school voor 2 scholieren toch nog te duur geworden. Ze zijn van school gegaan en hebben een baantje gezocht om zo wat extra inkomen voor het gezin te verdienen. De kosten van school worden weliswaar door de FERC-sponsor gedekt, maar de kosten voor levensonderhoud lopen door en met een klein baantje buiten de deur kunnen de kinderen daarin bijdragen. Als je bijna niks hebt is school ineens een luxe.

Het wegvallen van het toerisme is niet alleen in de sector zelf voelbaar. De stijging van het aantal mensen met nauwelijks of geen inkomen heeft overal gevolgen. Sinds de corona-uitbraak is de schooluitval onder 15- tot 18-jarigen landelijk bijna 50%. Een schrikbarend hoog getal. Wat dat betreft maakt FERC met 2 uitvallers op bijna 80 scholieren toch nog steeds wel een verschil.

(Lees hier meer over FERC)

Zo werkt democratie

Een trotse premier Rutte zei tijdens een partijbijeenkomst op de avond van de gemeenteraadsverkiezingen dat we de wereld die dag hadden laten zien hoe democratie werkt. We konden ons dat niet zo goed voorstellen, maar het blijkt te kloppen. Toen we vandaag door het dorp liepen werden we aan alle kanten aangeklampt en gefeliciteerd met het geweldige voorbeeld van democratie dat we de wereld hebben getoond. Rutte kon hier toch al niet meer stuk sinds dit filmpje op de Thaise televisie te zien was.

Het bedoelde fragment begint op 5:43. Om daar meteen heen te gaan kun je het beste deze url kopiëren en plakken: https://www.youtube.com/watch?v=TupVC3VpQfM#t=5m43s

Op sociale media werd dat dan vaak meteen gevolgd door het volgende filmpje van de Thaise premier.

(https://www.youtube.com/watch?v=P5zXsYEwy9o)

Maar goed, ik dwaal af. We zijn maar eens even op onderzoek uitgegaan, want we waren wel benieuwd wat de verpletterende indruk die de Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen hier gemaakt hebben zou kunnen verklaren. (5 werkwoorden achter elkaar. Nederlands is toch een prachtige taal die iedereen wel zou willen hebben kunnen zitten blijven schrijven.)

De mensen hier in Nong Noi zijn vooral enthousiast over de versnippering in Nederland. Je wilt één bepaald probleem aanpakken? Dan richt je een politieke partij op. Je bent het niet eens met je fractieleider? Afsplitsen maar. Geen enkele partij heeft een programma dat je volledig aanspreekt? Begin er zelf een. Grote indruk maakte hier de lokale partij Echt voor Barendrecht, die zo maar 20 van de 29 zetels won. Enkele dorpsbewoners hebben al de partij Hoihoi voor Nong Noi opgericht en anderen proberen straks een absolute meerderheid te verwerven met Toitoi Nong Noi. Ook Nayu Nong Noi (Leefbaar Nong Noi) verwacht hoge ogen te gooien.

Wat de Nong Noi'ers ook aanspreekt in de Nederlandse democratie is dat iedereen altijd wint. Een partij verloor weliswaar maar is wél de grootste landelijke partij geworden en heeft dus toch gewonnen. Een andere partij zou weggevaagd worden na het vertrek van een populair kamerlid, maar verloor uiteindelijk slechts 20%, hetgeen als duidelijke winst wordt gezien. Weer een andere partij verloor 1/3 van de zetels maar is wel de grootste in een bepaalde stad: winst dus.

Dat in een van de steden de partij van de politicus tegen wie een corruptie-onderzoek loopt de grootste is geworden valt hier met name onder de zittende politici in goede aarde. Het doet ze goed om te zien dat dat is hoe democratie werkt.

De mensen op straat zijn echter vooral blij met het beeld dat democratie heel goed werkt als slechts de helft van de kiezers op komt draven. Ze kunnen de volgende keer met een gerust hart thuis blijven. Zo werkt democratie nou eenmaal.

Duizenddingendoekjes

Een blogloze maand, dat zou een unicum in ruim 5 Thailandjaren zijn. Maarja, om dat te voorkomen moet er natuurlijk wel inspiratie zijn, en daar ontbreekt het al een tijdje aan. Het dagelijkse Thaise leven wordt voor ons steeds meer het gewone leventje en al die zaken die ons in het begin heel erg opvielen zijn intussen ook min of meer gewoon geworden. Uitweiden over dagelijkse dingetjes leidt al snel tot herhaling van wat al eerder hier geblogd is. Maar voor wat dieper gaande beschouwingen is dan weer die eerder genoemde inspiratie nodig die er nu even niet is. 

De blogwriter heeft dus een writersblock, maar een volle kalendermaand zonder een blog, dat kan hij ook niet laten gebeuren. Dus gaat hij nou toch maar proberen van wat kleine typisch Thaise dingetjes een samenhangend verhaal te maken. En voor typisch Thaise dingetjes moet je in typisch Thaise winkels zijn. 

In een stoffenwinkeltje in Chiang Mai's Chinatown bijvoorbeeld. Mieke was eigenlijk naar iets speciaals op zoek, maar mijn blik werd getrokken door een stofje dat wel eens geschikt zou kunnen zijn voor een nieuwe lungi. Totnutoe gebruikte ik Mieke's "duizenddingendoekjes" (dunne lappen stof die tijdens reizen te gebruiken zijn als kledingstuk, laken, handdoek, schaduwdoek en nog 996 andere toepassingen) als lungi, maar die waren al een aantal jaren oud toen we elkaar in 2006 leerden kennen. Ik doe pas iets weg als het echt totaal versleten is en voor alle duizenddingendoekjes op eentje na is dat inmiddels het geval. Ik bestelde 2 meter van de stof, maar daar werd met wat verwarring op gereageerd. Ik dacht dat dat kwam doordat stoffen normaal gesproken door de vrouw besteld worden en niet door de man, maar het probleem bleek gecompliceerder. "We don't sell meters. We only sell yards." Het hoge woord was eruit. Tja, als je alleen yards verkoopt en iemand wil 2 meter, dan houdt het op. Gelukkig zijn wij de beroerdsten niet. Even overwoog ik om dan maar 2,187227 yard te bestellen. Dat zou een beetje flauw geweest zijn, want ik kon wel raden dat het probleem van de verkoopster was dat ze alleen maar een maatstok van een yard had. Dus gingen we even later blij en opgewekt met 1,8288 meter de deur uit. Zolang ik onder de 80 kilo blijf is dat ruim genoeg voor een lungi.

Lungi

Die dag dat ik naar Mieke ben gegaan
droeg zij een mooi gekleurde omslagdoek,
die gaf haar 'n onweerstaanbaar fraaie look.
Ik keek haar met verliefde ogen aan.

De koffie hebben we maar laten staan.
We gingen naar elkanders mond op zoek,
als in zo'n populair bouquetreeksboek,
waarna 'k haar uit de doeken heb gedaan.

Die doeken zijn nu bijna doorgesleten.
Toch draag ik ze best graag in 't buitenleven,
want in dit land moet je nogal eens zweten.

Nudisme vindt men hier niet echt verheven.
Zo'n omslagdoek kan echter ons poëten
toch een soort bijnablootervaring geven.

Lampang is een klein stadje en lang niet alles is daar verkrijgbaar. Omdat de vijver bij het terras steeds meer in groene soep begon te veranderen wilde Mieke een vijverstofzuiger aanschaffen. Nu staat stofzuigen voor ons beiden niet hoog op de lijst van nuttige werken, maar andere manieren om het water helderder te krijgen faalden. Dus werd de stofzuiger online besteld en een paar dagen later afgeleverd. Met een Chinese stekker eraan. De kans dat we de leverancier zover konden krijgen om een ander apparaat, nu met Thaise stekker, te sturen leek ons nihil, dus ging ik op pad voor een verloopstekker. En daar liep ik tegen het typisch Thaise verschijnsel aan dat vrijwel alle verlengsnoeren en verloopstekkers geschikt zijn om een geaarde stekker in te steken, maar zelf geen geaarde stekker hebben. We hebben zelfs een haspel met speciale beveiliging zodat er uitsluitend geaarde stekkers in kunnen, maar de stekker van die haspel zelf is niet geaard. Voor een elektrisch apparaat dat we in het water moeten houden leek me dat geen goede keuze. Ik probeerde bij verschillende verkopers duidelijk te maken dat ik een verloopstekker met 3 pennen nodig had en al die verkopers demonstreerden me dat een 2-polige stekker ook in een 3-polig stopcontact paste. Je zag ze denken ฝรั่งแปลก (rare buitenlander), die stekker past toch gewoon. 

Uiteindelijk heb ik gelukkig gevonden wat we nodig hadden. Met mijn aanwinst stond ik bij de kassa. Voor me was een wat oudere Thaise man met een weelderige grijze haardos aan het afrekenen. Op een gegeven moment keek hij me aan en begon breed te grijnzen. Hij zei iets tegen de vrouw die bij hem stond waarna ze beiden begonnen te schaterlachen. Ik had geen idee wat er zo leuk was en lachte vriendelijk terug, hetgeen maar beperkt zichtbaar was vanwege mijn mondmasker. Hikkend kwam de man nu naar me toe en begon iets te vertellen, vermoedelijk wat hem zo aan het lachen had gemaakt. Toen hij zag dat ik het niet begreep plukte hij eerst met zijn handen in zijn haar en zei "phom" (ik). Daarna pakte hij mijn baard en zei "khun" (jij). Hij begon weer onbedaarlijk te schateren. We hadden hetzelfde haar, alleen hij bovenop en ik onderaan mijn gezicht. Reuzegrappig, maar echt meeschateren in zo'n winkel lukte me helaas niet. Ik probeerde me wel voor te stellen hoe het zou zijn als deze man zo'n zelfde actie zou uithalen bij de kassa van de Gamma. Ik zou het hem afraden.

Nu het toch gaat over taferelen die in Nederland ondenkbaar zijn moet ik ook nog even de dierenarts noemen. Er is in Lampang een wat luxere dierenkliniek, die qua voorzieningen overigens nog niets is vergeleken bij een eenvoudige Nederlandse dierenartsenpraktijk, maar daar hebben ze eigenlijk alleen maar ervaring met honden en katten. En wij zaten met een zieke schildpad. We gaan niet tot het uiterste allerlei behandelingen laten uitvoeren, maar het probleem van de schildpad moest zo te zien redelijk makkelijk op te lossen zijn. In de luxere kliniek wisten ze er echter geen raad mee. Viavia hoorden we dat er net een nieuwe dierenartsenpraktijk was bijgekomen, met een dierenarts die gespecialiseerd is in exotische dieren. En inderdaad, die zag meteen wat er mis was. Tot zover niks bijzonders. Maar wat ik jullie niet wilde onthouden is het plaatje van dierenarts, assistente en Mieke die bij de schildpad op de grond zitten, geduldig wachtend tot het dier zich genoeg ontspant om een soort vocht-infuus aan te brengen. Dat duurde ruim een kwartier, maar daar zit niemand mee. Iedereen heeft alle tijd. Wat een heerlijk land, realiseren we ons dan weer.

Intussen worden hier in Thailand de inreisbeperkingen steeds verder versoepeld. Het is alweer 2 jaar geleden dat we voor het laatst vrienden uit Nederland op bezoek hadden. We redden het hier gelukkig prima met zijn tweetjes, maar kijken toch ook wel uit naar de bezoekjes die al zo lang zijn uitgesteld. Een dubbel gevoel, want we zitten nu, eind februari, met smogwaardes die nog niet eerder zo laag waren in deze tijd van het jaar, en we zien zelfs de bergen nog, die normaal gesproken rond de jaarwisseling in de smog verdwijnen om daar pas na de eerste regens weer uit tevoorschijn te komen. Het verminderde vliegverkeer speelt daar ongetwijfeld een rol in. En toch is er de behoefte om weer eens familie en vrienden te zien. We zijn net gewone mensen.